ریاض در آذربایجان به دنبال چیست؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ این یک واقعیت است که عربستان سعودی، یکی از بزرگترین حامیان و پرورش دهندگان تروریسم در جهان به شمار می­رود. طی سال­های اخیر، هزاران تن از جوانان قفقازی با هزینه و تشویق مادی رژیم سعودی، از کشورهای خود عازم دانشگاه­های وهابی عربستان شده‌­اند تا برای تبلیغ وهابیت و ترویج تروریسم به کشورهای خود باز گردند. از جمله اهداف عربستان از سرمایه­گذاری و ترویج وهابیت در آذربایجان، زمینه‌سازی برای حضور وهابی‌های جمهوری آذربایجان در سوریه برای نبرد با ارتش سوریه است که در این خصوص به ساماندهی انتقال وهابی‌ها از شهرهای زاگاتالا و گوسار جمهوری آذربایجان به سوریه می‌توان اشاره کرد.

تبلیغ گسترده آموزه­های وهابیت و افراطی گری دینی که برای اعمال فشار به کشور روسیه( و البته در تقابل با ماهیت شیعی ایران) نیز انجام می­شود تا از این کشور در پرونده سوریه وهمچنین در برابر ایران، امتیازگیری کند؛ می تواند تهدید عمده ای علیه امنیت ملی کشور باشد. و حضور شرکت­های عربستانی که از پشتوانه­های مالی نیرومندی نیز بهره می­گیرند می­تواند باعث در تنگنا قرار گرفتن شرکت­های ایرانی برای فعالیت در آذربایجان شود. این در حالیست که عربستان سعودی همواره ایران را متهم به محاصره خود از طریق حمایت از آن­چه شورشیان در یمن می­خواند و همچنین حمایت از قطر می­کند.

آذربایجان نیز به نوبه خود نگران روابط نزدیک ایران با ارمنستان است؛ آذربایجان و ایران چند دهه است که درگیر بن بست نخجوان – قره باغ هستند، مناقشه­ای که ارمنستان را تحت محاصره آذربایجان در می­آورد، و نمود آن در جنگ اخیر قره باغ و چالش­های مرزی به وجود آمده در مرز ایران و ارمستان نمایان شد.

هدی الحسینی، ستون نویس العربیه در مقاله ای منافع سعودی در آذربایجان را برجسته کرده. الحسینی، در این مقاله مدعی می­شود که آذربایجان از حضور ایران در همسایگی خود نگران دارد. در فضای رسانه ای العربیه که به نظر می آید به جای بیان حقیقت­ها توسط حامیان اغلب فرقه­گرای حکومت سعودی و سیاست­های ضد ایرانی اشغال شده است؛ خانم الحسینی مدعی می شود که حضور الهام علی اف در فستیوال فرهنگی در عربستان به دعوت ملک سلمان بخشی از تلاش ها برای مقابله با حضور ایران بوده است. در همین راستا رسانه های آذربایجان در سال 2015 گزارش دادند هیات های نظامی آذربایجان و سعودی بر سر همکاری های نزدیک تر نظامی با یکدیگر از جمله برگزاری رزمایش مشترک نظامی  و برخی منافع مشترک دیگر مذاکره کرده­اند.آذربایجان همچنین طی سال­های اخیر روابط امنیتی-نظامی نزدیکی با رژیم صهیونیستی برقرار کرده است که در کنار عربستان به عنوان اصلی­ترین دشمنان ایران در منطقه محسوب می­شوند. این درحالیست که به ادعای ویکی­لیکس، اسرائیل و آذربایجان پیش از توافق هسته ای در سال 2015، بر سر استفاده از پایگاه­های هوایی باکو برای حمله به تاسیسات هسته ای ایران مذاکره کرده بودند. در این راستا تحلیل­گران معتقدند: تل آویو درصدد استفاده از آذربایجان، برای تکمیل دکترین پیرامونی خود حول ایران است. این بدان معنی است که تل آویو قصد دارد منطقه پیرامونی تازه ای درست کند و ایران را از طریق حضور در منطقه کردستان عراق، پاکستان، امارات عربی و آذربایجان محاصره کند.

گذشته از انگیزه­های سیاسی و امنیتی، تلاش برای سرمایه­گذاری­های اقتصادی و زمینه­سازی برای حضور بیشتر شرکت­های اقتصادی در آذربایجان، از دیگر انگیزه­های عربستان در آذربایجان است. در این راستا، نخستین مجمع تجاری عربستان سعودی و جمهوری آذربایجان در سال 2015 با عنوان «جریان سرمایه­های عربی بسوی جمهوری آذربایجان» برگزار شد. در مجمع تجاری عربستان در باکو حدود یکصد شرکت عربستانی خواهان سرمایه­گذاری­های عربی در جمهوری آذربایجان بوده­اند. سرمایه­های عربی می­توانند در بخش­های ساختمان سازی، خدمات و هتل سازی و توریسم و تولید مواد غذایی و صنعتی این کشور جریان انداخته شوند. با گذشت ۲۷ سال از فروپاشی شوروی که بر اثر آن جمهوری آذربایجان استقلال ملی خود را کسب کرد و فرصت برقراری نسباتا مستقل ارتباط سیاسی و اقتصادی با همه کشورها را به دست آورد، تعاملات اقتصادی دولت باکو با کشورهای عربی در سطح قابل توجهی جلو نرفت، در حالی که طرف­ها بارها بر وجود ظرفیت­های زیادی برای توسعه روابط اقتصادی تاکید کردند. به همین علت تا به حال هیچ یک از کشورهای عربی نتوانستند در صادرات و واردات در میان شرکای تجاری عمده جمهوری آذربایجان قرار گیرند .با این حال شاخص­های اقتصادی رسمی نشان می­دهند، با وجود این که سهم کشورهای عربی در مجموع تجارت خارجی جمهوری آذربایجان چندان بزرگ نیست، ولی امارات متحده عربی و عربستان نسبت به سایر کشورهای عربی تعاملات اقتصادی بیشتری با  جمهوری آذربایجان دارند و در این راستا پیشگام هستند.

کارشناسان یکی از دلایل اصلی چنین شرایطی را مشابه بودن عمده محصولات صادراتی جمهوری آذربایجان و اغلب کشورهای عربی شامل نفت و فرآورده های نفتی و در واقع رقابتی بودن اقتصاد این کشورها می­دانند . با  این حال در سال­های اخیر باکو در راستای گسترش روابط اقتصادی با کشورهای عربی اقدامات زیادی را انجام داده و در چند حوزه از جمله جذب سرمایه­گذاری کشورهای عربی به حوزه­های غیر نفتی، جلب گردشگران عربی برای مسافرت به جمهوری آذربایجان  و نیز صادرات محصولات غیر نفتی به این کشورها این اقدامات به وضوح قابل مشاهده است. اما همانگونه که گفته شد، در تعاملات اقتصادی جمهوری با کشورهای عربی امارات متحده عربی و عربستان، بیشتر فعال هستند چرا که دولت جمهوری آذربایجان بر این باور است که ظرفیت­های زیادی برای افزایش حجم گردش تجاری با عربستان و امارات وجود دارد .

علاوه بر این، در پاسخ به تمایل آذربایجان برای ایجاد مشارکت اقتصادی در خاورمیانه، باکو در اکتبر 2017 میزبان اولین شورای همکاری خلیج فارس - مجمع تجاری آذربایجان ، شامل هر شش عضو: عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین، کویت، قطر و عمان بود. نتیجه این مجمع حمایت و تشویق مشارکت و همکاری اقتصادی شورای همکاری و آذربایجان بود. این مجمع به این نتیجه رسید که مجموع سرمایه گذاری شورای همکاری خلیج فارس تا آن زمان در آذربایجان حدود 1.3 میلیارد دلار بوده است، در حالی که آذربایجان 300 میلیون دلار سرمایه گذاری در شورای همکاری خلیج فارس داشته است. البته پس از آن، به نظر می­رسید تبادلات اقتصادی باکو-ریاض با سرعت کمتری از حد مورد نظر پیش رفت، زیرا مبادلات اقتصادی طرفین در سال 2018 کمتر از 20 میلیون دلار بود. علاوه بر این، در حالی که دو دولت موافقت نامه­های زیادی در زمینه­هایی مانند سرمایه گذاری، اطلاعات فن آوری، تجارت و واردات و صادرات امضا کردند، مهم است که این موافقت­نامه­‌های امضا شده تا چه حد به اجرا در آیند.

شاخص­های کمیته دولتی آمار جمهوری آذربایجان مربوط به گردش تجاری این کشور با عربستان نشان می­دهد، جمهوری آذربایجان بیشتر محصولات دامی از جمله گوشت گوسفند، پنیر و نیز محصولات پتروشیمی از عربستان وارد  و به این کشور فلزات سیاه، محصولات کشاورزی صادر می­کند .بنا به آمار رسمی جمهوری آذربایجان شرکت­های عربستانی تا پایان سال 2020، در مجموع ۳۷۰ میلیون دلار در اقتصاد جمهوری آذربایجان سرمایه­گذاری کردند .همچنین بنیاد توسعه عربستان در اجرای برخی طرح­های اقتصادی در آذربایجان از جمله ساخت مدارس، شبکه­های آبرسانی و جاده­ها مشارکت مالی داشته است .

در یک جمع­بندی باید گفت، طی سال­های اخیر، مجموعه­ای از عوامل باعث شده که منافع مشترک عربستان و آذربایجان به یکدیگر نزدیک شود. در این مورد، ایران به عنوان اصلی­ترین عوامل در حوزه سیاسی و امنیتی مطرح است. در واقع نگاه بدبینانه­ی باکو و ریاض به جمهوری اسلامی ایران، سبب گام­های موازی دو کشور طی سال­های اخیر شده است. همچنین منافع اقتصادی دو کشور و فرصت­های سرمایه­گذاری فی­مابین، باعث نزدیکی بیشتر باکو و ریاض در حوزه اقتصادی شده است.